Ariflerin Menkıbeleri

İslam ülkelerinin edebiyatlarında kahramanların, din büyüklerinin, tarikat kurucularının ermişlerin olağanüstü yaşamlarının ve kerametlerini anlatan yapıtlar olan menakıbnameler, özellikle XIII. yüzyıldan sonra Anadolu'daki tasavvuf yaşamının etkisiyle yaygınlaşmış, Osmanlılar arasında sonraki yüzyıllarda büyük gelişme göstermiş ve tekkelerin kapatılmasına kadar varlığını canlı bir şekilde sürdürmüştür. Zamanının çeşitli ilimlerini öğrenen, özellikle de felekiyat denilen yıldızlar ilminde büyük ün kazandığı için Eflakı mahlasıyla tanınan Osmanlı mutasavvıfı Ahmed Eflakı, Konya'ya gitmesinin ardından Mevlana'nın torunu Ulu Arif Çelebi'nin, sonra da onun oğlu Abid Çelebi'nin hizmetine girdi. Astronomi ve attarlıkla da uğraşan Eflakı'nin Konya'da bir rasathane kurduğu da bilinmektedir.
Şeyhi Ulu Arif Çelebi'nin isteğiyle başladığı ünlü eseri Ariflerin Menkıbeleri'ni yaklaşık otuzbeş yılda bitirmiştir. Farsça yazılmış bu eser XIII ve XIV. yüzyıl Türk edebiyatının en önemli yapıtlarından biridir. Mevlana'ya ilişkin çeşitli kaynaklardan yararlandığı yapıtında, yaşadığı dönemi anlatmış ve Mevlana'nın ölümünün ardından mevleviliğin yapısına, yayılmasına, XIV. yüzyılın ilk yarısında Anadolu'daki toplumsal, siyasal ve dinsel yaşama dair çok değerli bilgiler vermiştir. Daha çok bir halk romanı biçiminde yazılan bu eserde Mevlana'nın coşkusu, düşünceleri, davranışları ve halkla olan ilişkileri çok açık ve içten bir dille anlatılmış; bu ilişkiler sayesinde o dönemdeki Anadolu halkı, devlet adamları ve bölgenin genel durumu hakkında oldukça kapsamlı bilgiler sunulmuştur.