Birleşmiş Milletler Sözleşmelerinde İnsan Haklarının Bireysel Başvuru Usulü Yoluyla Korunması

İkinci Dünya Savaşı'nın yol açtığı tahribatın ardından Birleşmiş Milletler Örgütü, hem dünya barışının hem de insan haklarının korunması alanında önemli bir rol üstlenmiştir. Birleşmiş Milletler bünyesinde insan haklarının korunması için birbirinden farklı yöntemlere yer verilmiştir. Bu koruma yöntemlerinden bir kısmı Birleşmiş Milletler'in hazırladığı ve devletlerce kabul edilen sözleşmelerde düzenlenirken, bir kısmı ise bu sözleşmeleri imzalamayan ancak Birleşmiş Milletler Örgütü'nün üyesi olan tüm devletler için geçerlidir. İlk gruptaki yöntemlere sözleşme içi koruma yöntemleri, ikinci gruptakilere ise sözleşme dışı koruma yöntemleri denir. Sözleşme dışı koruma yöntemleri, İnsan Hakları Konseyi bünyesinde yürütülen evrensel periyodik inceleme mekanizması ve şikâyet başvurusu yöntemi ile bu yöntemlerin dışında kalmakla beraber diğer Birleşmiş Milletler sözleşmelerinde öngörülmeyen özel yöntemlerdir. Sözleşme içi koruma yöntemleri ise; raporlara dayalı koruma yöntemi, devletlerarası şikâyet yöntemi, soruşturma yöntemi, ziyarete dayalı koruma yöntemi ve bireysel başvuru yöntemi olarak sınıflandırılabilir.

Birleşmiş Milletler sisteminde genel bir bireysel başvuru yöntemi düzenlenmemiş olup, bu yöntem Birleşmiş Milletler bünyesinde hazırlanan sözleşmelerde ayrı ayrı düzenlenmiştir. Ancak ayrı ayrı düzenlenmesine rağmen bu yöntemlerin ortak noktaları da mevcuttur. Bireysel başvuru yöntemine genel olarak baktığımızda, Birleşmiş Milletler bünyesinde hazırlanan sözleşmeleri kabul eden devletler, bu sözleşmelerde yer alan hakları ihlâl ettiği takdirde, ihlâl mağdurları bu yöntemi kullanarak konunun bağımsız komiteler önünde incelenmesini isteyebilmektedirler. Bireysel başvurular öncelikle kabul edilebilirlik incelemesinden geçmekte ve kabul edilen başvurular esas açısından incelenmektedir. İnceleme esnasında mağdurun telafisi imkânsız zararlarının doğma riski varsa, komiteler taraf devletten geçici önlemler almasını talep edebilirler. Komiteler incelemeler neticesinde bağlayıcı olmayan ve görüş olarak adlandırılan kararlar vermekte ve varsa ihlâlin giderilmesi için taraf devlete önerilerini sunmaktadırlar. Ardından komiteler taraf devletlerin bu kararlara ne derece uyduğunu denetlemektedirler.