Cari Açık Enerji Sektörü ve Ortadoğu ve Asya ile Ekonomik İlişkiler Cilt 2

Türkiye Ekonomi Kurumu'nun 17. Ulusal İktisat Sempozyumu, 24-25 Ekim 2013 tarihlerinde Erzurum'da Atatürk Üniversitesi'nde, Türkiye Ekonomi Kurumu ve Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi'nin katkılarıyla düzenlenmiştir. “Cari Açık, Enerji Sektörü ve Ortadoğu ve Asya Ülkeleri ile Ekonomik İlişkiler” başlıklı sempozyumda 3'ü davetli 9'u seçilmiş olmak üzere toplam 12 oturum gerçekleştirilmiş, bu oturumlarda 11'i davetli 36'sı seçilmiş olmak üzere toplam 47 bildiri sunulmuştur. Sempozyumda ayrıca “Doğu Akdeniz'de Petrol ve Doğalgaz Sorunu ve Türkiye” ve “Türkiye'nin Asya-Ortadoğu Ülkeleri ile Ekonomik İlişkileri ve Erzurum Yöresine Etkileri” başlıklı iki de panel yapılmıştır. Sempozyumda sunulan bildirilerden seçilmiş 23 adetinin iki cilt olarak yayımlanması planlanmıştır. Bu kitapların amacı, sempozyumda bulunamayan TEK üyeleri ve Sempozyum konularıyla ilgili olan araştırmacılar ile bildirilerin paylaşılmasını mümkün kılmaktır.

Elinizdeki Cilt 2, sempozyumda sunulan bildirilerden yedi adedi enerji konusunda, yedi adedi cari açık ve dış ticaret konularında, ve iki adedi de diğer muhtelif konularda olmak üzere toplam 16 adedini içermektedir. Bildiriler, yazarları tarafından yeniden değerlendirilerek yayına hazırlanmış ve ayrıca bir editörlük sürecinden geçmiştir. Bildiriler, öncelikle konularına göre gruplandırılmış, ve her konudaki bildiriler, sempozyumdaki sunuş sıralamasına göre kitapta yer almıştır.

“Cari Açık” başlıklı seçilmiş oturumda sunulan bildirilerden biri olan “Türkiye'de Histeri Etkisi ve Dış Ticaret Dengesi: 2000-2012” başlıklı çalışmalarında Cem M. Baydur ve Gülbahar Atasever, 2000-2012 yıllarını kapsayan dönem için dış ticaret açığı ve cari işlemler açığı ile histeri etkisi yaratan ve ekonomideki batık maliyetleri temsil eden net enerji yatırımları arasındaki ilişkiyi irdelemişlerdir. Çalışmada, Türkiye gibi büyüyen bir ekonomide yanlış kur ve yanlış enerji fiyatı politikalarının ve enerji politikasızlığının, kısacası histeri etkisinin ekonomiyi dışa bağımlı hale getirdiği ve cari açığı müzminleştirdiği sonucuna varılmıştır.

Sıdıka Başçı ve M. Levent Yılmaz, “Bölgesel Analizler” oturumunda sundukları “Avrupa Borç Krizi ve Arap Baharı'nın Ardından Değişen Ticaret Eğilimleri” başlıklı çalışmalarında, Türkiye için geliştirdikleri çekim modeli çerçevesinde 1999-2010 yılları arasında Türkiye'nin ticari ortakları ile olan ilişkilerinin, Avrupa Borç krizi ve Arap Baharı olaylarının ardından değişim eğilimi içine girdiğini savunmuşlardır. Aynı oturumda Ahmet Şahin ve Melih Özçalık'ın sundukları “İmalat Sanayi Dış Ticaretinin Yapısı: Türkiye ve Orta Asya Türki Cumhuriyetleri için Panel Veri Analizi” başlıklı çalışmada, 2002-2012 yıllarını içeren dönemde Türkiye ile altı Orta Asya Türki Cumhuriyeti arasındaki imalat sanayi mallarına konu dış ticaretin belirleyenleri araştırılmış ve buna bağlı olarak Türkiye'nin bu ülkelerden işlenmemiş ara malı ithalatının imalat sanayi ihracatını arttırdığı ve işlenmiş ara malı ithalatının imalat sanayi ihracatını azalttığı sonucuna varılmıştır. Bu bulgular, ölçek ekonomileri ve tekelci rekabete dayanan karşılaştırmalı üstünlükler teorisini destekler niteliktedir.

Nalan Işık, Türkiye'nin iki farklı entegrasyon olan AB ve Şangay İşbirliği Örgütü ile olan ticari ilişkilerinin 1996-2012 yılları arasında gelişimini ve dış ticaretin kompozisyonunu incelemiştir.

“Büyüme” başlıklı davetli oturumda sunulan ve Ümit Şenesen, Gülay Günlük-Şenesen ile Zeynep Yılmaz tarafından ortaklaşa hazırlanan çalışmada, 2002 girdi-çıktı tablolarına dayanılarak tasarlanan senaryolar çerçevesinde, bazı sektörlerde yerli aragirdi temininin dışalıma kaydırılması durumunda, ekonomide, özellikle bazı emek yoğun sektörlerde, önemli istihdam kayıpları yaşanacağı tespit edilmiştir.

Suut Doğruel ve Fatma Doğruel, “Dış Ticaret: Seçilmiş ülke örnekleri” davetli oturumunda sundukları “Ticaret Açığı, Cari Açık ve Büyüme” başlıklı makalelerinde, cari açığın en önemli kaynağının ticaret açığı olduğu önermesinin sadece Türkiye'ye özgü bir durum olmadığı ve birbiri ile yakın ilişkili bu iki değişkenin, düşük gelir grubu dışında bütün ülke gruplarında büyüme üzerinde etkili olduğu sonucuna ulaşmışlardır.

“Türkiye Ekonomisinin Konut ve Sanayide Enerji Bağımlılığının Ölçülmesi” başlıklı bildirilerinde Selahattin Bekmez ve Müge Manga, petrol ve elektrik enerjisinin Türkiye'de hangi düzeyde kullanıldığını ve bu kullanımın hangi değişkenlere ne derecede bağlı olduğunu tahmin etmişlerdir. Çalışmada Vektör Hata Düzeltme Modeli (VECM) ve bu modele bağlı Varyans Ayrıştırması ve Etki-tepki analizlerinden faydalanılmıştır. Bu çalışmada, sektörel bazlı politika önerileri üretilmesine katkı sağlaması amacıyla Türkiye'nin sanayi ve konuttaki petrol ve elektrik tüketiminin kısa/uzun dönem fiyat/gelir esnekliği ve hangi değişkenlerden ne derecede etkilendiği hesaplanmıştır.

Ertuğrul Deliktaş, “Türkiye'nin Enerji Aktarımında Boru Hatlarının Önemi” başlıklı çalışmasında, enerji taşımacılığında transit ülke konumunda olan Türkiye'deki ulusal ve uluslararası boru hatlarının mevcut durumunu ve gelişimini incelemiştir.

Metin Bayrak ve Ömer Esen, Enerji Sektörü'nün farklı boyutları ile analiz edildiği oturumda sundukları çalışmalarında, Türkiye'de sürdürülebilir büyümenin önündeki en önemli kısıtlardan biri olarak görülen enerji açığının gelişimini, dokuz yıllık (2012-2020) bir öngörü dönemini kapsayan enerji üretim ve tüketim tahminleriyle ortaya koymuş ve elde edilen bulgular bağlamında çözüm yolları önermişlerdir.

“Yenilenebilir Enerji Tüketimi Üzerinde CO2 Salınımının ve Gelirin OECD Ülkeleri için Dinamik Etkilerinin Araştırılması” başlıklı bildirilerinde, İbrahim Doğan, Süleyman Gürbüz ve Erdal Asker, 1984-2011 yıllarını kapsayan dönemde 16 OECD ülkesi için enerji tüketimindeki toplam karbon salınımının ve kişi başına reel GSYİH'nın biyo-yakıt ve atıkların toplamından üretilen yenilenebilir enerji kaynaklarının dinamik panel etkilerini analiz etmişlerdir. Çalışmada, uzun dönemli ilişkinin tahminlerini gösteren dinamik panel sonuçları, yenilenebilir enerji tüketiminin kişi başına gelir ile pozitif yönlü, karbon salınımı ile ters yönlü bir ilişkide olduğuna işaret etmektedir.

Hüseyin Özer ve Gökhan Erkal, “Türkiye'de Elektrik Enerjisi Talebi Tahmini ve Elektrik Tüketimi ile Cari Açık İlişkisi” başlıklı makalelerinde, 1985–2011 dönemi için Türkiye'de elektrik enerjisi talebini Stock ve Watson tarafından geliştirilmiş olan dinamik en küçük kareler yöntemi ile tahmin etmiş ve elektrik tüketimi ile cari açık arasındaki nedensellik ilişkisini incelemişlerdir. Elde edilen sonuçlara göre, elektrik tüketimi ve cari açık arasında uzun dönemli bir ilişkinin olduğu Johansen eşbütünleşme analizi ile belirlenmiş ve elektrik enerjisi tüketiminin cari açığın Granger nedeni olduğu tespit edilmiştir.

Pınar Hayaloğlu ve Gizem Akbulut, “Enerji talebi, dış ticaret ve enerji politikaları” oturumunda sundukları “Sürdürülebilir Kalkınmanın Gerçekleştirilmesinde Türkiye'deki Enerji Politikalarının Rolü” başlıklı çalışmalarında, Türkiye'de uygulanan enerji politikalarının sürdürülebilir kalkınmanın gerçekleştirilmesinde rolü ve bu bağlamda geleceğe yönelik alınabilecek önlemlerin neler olabileceği konusunu tartışmışlardır.

Ümran Şengül, Seyedhadi Eslamian Shiraz, Miraç Eren, Volkan Gezder ve Ahmet Bilal Şengül, ortaklaşa hazırlayıp sundukları bildiride, ETKB'nin 2015-2019 stratejik planı çerçevesinde belirlediği amaçlardan biri olan “dışa bağımlılıktan kaynaklanan risklerin azaltılması ve enerji kaynaklarının öne çıkarılması” amacı doğrultusunda, Türkiye'de üretim potansiyeli yüksek enerji kaynaklarının performans sıralamasını yapmışlardır. Bu çalışmada, enerji kaynaklarının performans sıralaması için Çok Kriterli Karar Alma tekniklerinden Bulanık TOPSIS yöntemi kullanılmıştır.

“Elektrik Enerjisi Tüketimi ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: OECD Örneği (1980-2011)” başlıklı araştırmada, İbrahim Hüseyni ve Ömer Yalçınkaya 28 OECD üyesi ülkede 1980-2011 dönemine ait elektrik tüketimi ile ekonomik büyüme değişkenlerini kullanarak, Panel Veri Metodolojisi kapsamında değişkenler arasındaki uzun dönem ilişkilerin yönünü ve büyüklüğünü ampirik olarak incelenmişlerdir. Ele alınan dönemde söz konusu 28 ülkede elektrik tüketimi ile iktisadi büyüme arasında uzun dönemli ve pozitif yönlü bir ilişkinin bulunduğu ve değişkenler arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

“Bölgesel Analizler” oturumunda sunulan “Yığılma Ekonomilerinin Belirleyicileri ve Yansımaları: Türkiye Alt Bölgeler Bazında Bir Uygulama (1990-2009)” başlıklı bildirilerinde Emine Demet Ekinci, Ş. Mustafa Ersungur ve Ö. Selçuk Emsen, “Yeni Ekonomik Coğrafya” kuramı çerçevesinde, Türk İmalat Sanayinin İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) Düzey-2'ye göre 1990-2009 yılları arasında mekânsal yoğunlaşmasını etkileyen faktörleri belirlemiş ve model sonuçları çerçevesinde piyasa potansiyelinin imalat sanayinin istihdam yoğunlaşmasını arttırdığını göstermişlerdir. Aynı oturumda Berna Balcı İzgi, “Bölgesel Verilerle Kadın İşgücü Arzı: Doğu Anadolu Bölgesi için Panel Veri Analizi” başlıklı çalışmasında, 2004-2012 yıllarını kapsayan dönemde Doğu Anadolu Bölgesi'nde kadınların işgücü dışında kalma sebeplerini araştırmış ve dört alt bölge kapsamında bu sebeplerin göreceli önemini değerlendirmiştir.

24-25 Ekim 2013 tarihleri arasında Erzurum'da gerçekleştirilen ulusal sempozyumda sundukları bildirileri yeniden gözden geçirip bize ulaştırarak bu kitabın ortaya çıkmasında katkıda bulunan tüm yazarlara, İmaj Yayınevi sahibi Mehmet Bağdatlıoğlu'na, İmaj Yayınevi çalışanlarından Osman Aktaş'a ve TEK Başkanı Prof. Dr. Ercan Uygur'a teşekkür ederiz.

Dürdane Şirin Saraçoğlu – Fahriye Öztürk