Çerkesler_{Osmanlı İmparatorluğu ve Kemalist Türkiye'nin Devlet-iktidar Sisteminde}

Türkiye'de Çerkeslerin devlet yönetimi ve politikasındaki yerleriyle ilgili tarih araştırmaları, birkaç istisna dışında, genellikle Çerkeş Ethem'in "ihanet"ini kanıtlama çabasıyla sınırlanmış bulunuyor.
Bu nedenle, Ermeni tarihçi Arşen Avagyan'ın bu çalışması, büyük önem taşıyor.
Avagyan, savaşçılıkları ve padişah haremlerini dolduran güzel kadınlarıyla ünlü Çerkeslerin 19. yüzyıl ortalarından itibaren kitlesel olarak Osmanlı topraklarına büyük göçüyle başlayan ve 20. yüzyılın ilk çeyreğine olan dönemde egemenlik sistemi içinde oynadıkları rolü ve sonuçlarını, konuyla ilgili devlet arşivlerine dayanarak gözler önüne seriyor.
Osmanlı'nın son elli yılı ile Cumhuriyetin kuruluş yılları arasında kalan sürede padişahların izledikleri milli politika, egemenlik altındaki halkların milli kurtuluş sorunsalı ve 1919-1923 yıllarındaki Millî Kurtuluş Hareketi'nin nasıl oluştuğunu anlayabilmek, biraz da Çerkeslerin Türk egemenlik sistemindeki yerini ve oynadığı rolü bilmekten geçiyor.
Millî Kurtuluş Hareketi'ne kitlesel olarak katılan Çerkeslerin, Çerkeş Ethem'in Yunanistan'a teslim olmaya zorlanması ve "ihanet"le suçlanmasıyla birlikte, neden gözden düştükleri ve katkılarının neden reddedildiğini anlamak da böyle mümkün olabilir.
Gerek II. Abdülhamid döneminde Anadolu'daki yöresel katliamlar gerekse 1915'teki büyük Ermeni katliamında büyük rol oynadıkları bilinen Çerkeslerle ilgili böyle bir bilimsel çalışmayı, bir Ermeni tarihçinin kaleminden okumak ilginç olsa gerek...