Din Sosyolojisi

Yazar ın ilk önce Almanca olarak yayınlanan "Einführung in die Religionssoziologie" (1931), (Din Sosyolojisine Giriş), adlı eseri iyi bir kabul gördü. Bu hüsnü kabulün yanısıra bir Amerikan Üniversitesinde verdiği din sosyolojisi dersleri için konunun bir taslağını İngilizce olarak hazırlamak arzusu da onu bu çabalarını devama zorladılar. Halihazır hülâ-sanın gayesi verilecek derslere esas teşkil etmektir; onun veciz özelliği de buradan ileri gelmektedir.
Bizimkilere yakın bazı meseleler sistematik ve tarihî ilahiyatta, din biliminde, siyasî nazariyede, sosyal bilimlerde, felsefede, filolojide ve antropolojide incelenmektedirler. Sosyal bilimlerin değil fakat din biliminin uzmanı olan Yazar, içerisinde kültürel antropolojinin önemli bir rol oynamak zorunda olduğu bir çalışma olan dinin tedkiki ile sosyal bilimleri birbirinden ayıran uçurumun üzerine bir köprü inşa edildiğini görmenin bu gün dahi arzu olunacak bir şey olduğuna inanmaktadır. O, bu husustaki katkısını, mükemmel olduğu iddia edilebilecek bir envanter olmaktan çok mütevazi bir sentez teşebbüsü olarak mülâhaza etmektedir.
İnsan toplumunun bütünleştirici bir faktörü olarak dinin hayatî önemi ve anlamını anlamak ve onun bugün gerek Doğu ve gerekse Batı medeniyetine isabet eden kriz içerisindeki rolünü idrak etmede Yazar a yardım eden şey şahsî teşebbüsüdür. Seçkin âlimler tarafından yazılmış giriş mahiyetindeki sayısız incelemeler ve monografilerin mevcudiyetine rağmen hâlihazır deneme, kendi öz metodolojisini ortaya koymak zorundadır. Yazar, burada temas edilmiş bulunan bazı alanların uzmanlarınca kolaylıkla görülebilecek olan bir kısım yetersizliklerin farkındadır.
Taslağımızın plânı hakkında bir söz söylememiz gerekir. Konular tarihî olaylar kadar mantığı da hesaba katan bir düzen içerisinde sunulmuşlardır. Metot ve genel hususlar üzerine bazı mülâhazalardan sonra, birinci kısımda (bölüm I-III) dinin tabii düzeni içindeki toplumla olan ilişkilerinin incelenmesi (doğal gruplaşma ile dinî gruplaşmanın çakışması), bölüm IV te ikinci kısmı başlatmaktadır. Bu kısım, toplumsal farklılaşmanın din ile olan karşılıklı çatışmasının incelenmesi ile devam etmektedir. Özellikle dinî olan teşkilatın incelenmesi (bölüm V) dinin devlete kadar olan teşkilat şekillerinin tüm çeşitleriyle ilişkilerinin göz önüne serilmesini (bölüm VII) de dinî otorite tiplerinin bir tahlili denemesini (bölüm VIII) hazırlamaktadır. Sonuç, anketimizin telkin ettiği daha genel mülâhazaları sunmaktadır.