Hammaddeden Ustalara Tarihöncesi Arkeolojisinde Malzeme

Arkeoloji bilimi, insanoğlunun geçmişini somut, maddi kalıntılara dayalı araştırma ve değerlendirme yöntemi ile ortaya koyar. Bu bağlamda arkeolojik kazıda açığa çıkan bir taş alet, kemikten bir nesnenin ya da bir çanak parçasının incelenmesi ile bir toplumun kültürüne ve yaşam modeline ilişkin pek çok bilgi edinilir.

İstanbul Üniversitesi'nde Halet Çambel'in kurarak geliştirdiği Prehistorya Anabilim Dalı, ilk baştan itibaren arkeolojik malzemenin incelenmesine dayalı uygulamalı eğitim anlayışı ile Türkiye'de çağdaş arkeolojinin öncüsü olmuştur. Böyle bir eğitim sisteminin geliştirilmesini sağlayan da, Çambel'in büyük bir öngörü ile kurduğu “Prehistorya Laboratuvarı” ile Türkiye'den ve dünyanın pek çok farklı bölgesinden gelen arkeolojik malzemenin toplandığı zengin koleksiyonudur.

Yakındoğu arkeolojisinde tarihöncesi alanında araştırma, kazı, yayın, eğitim ve koruma alanındaki çalışmalarıyla önemli bir yeri olan Mehmet Özdoğan, bilgi birikimini ve deneyimini bu zengin koleksiyona borçlu olduğunu her zaman belirtmiştir. Bu bağlamda her türlü arkeolojik çalışmanın temelini oluşturan malzeme bilgisine büyük önem veren Özdoğan, arkeolojik buluntuların yalnız biçimsel değil hammadde özellikleri ve yapım teknolojisi bilgisiyle birlikte ele alınması gerektiğini öngörerek 1980 yılında başlattığı “Malzeme Bilgisi” dersini, sürekli geliştirerek emekli olduğu 2010 yılına kadar kesintisiz vermiştir.

Tarihöncesi dönemlerde kullanılan başlıca buluntu türleri ile bunların yapım yöntemlerini ana çizgileriyle tanıtmak ve böylelikle arkeoloji öğrenimine yeni başlayan öğrencilere yardımcı olmak bu kitabın ana amacıdır. Bununla birlikte her dönemde kullanılan başlıca hammadde türlerinin özellikleri, bunların işlenmesinde kullanılan yöntemler ve adı sıkça geçen bazı buluntu türleri de ana çizgileriyle ele alındığı için bu yayın, daha sonraki kültür dönemleriyle ilgili uzmanlık alanlarında çalışacak genç meslektaşlarımız için de yol gösterici niteliktedir.

Ülkemizde ilk defa malzeme ile hammadde ve teknoloji ilişkisi üzerine çeviri olmayan Türkçe terimlerin kullanıldığı bu başvuru kitabı, Mehmet Özdoğan'ın 30 yıllık “Malzeme Bilgisi” dersinin deneyimleri ve 55 yıllık meslek birikimleriyle hazırladığı önemli bir eserdir. Tarihöncesi dönemler üzerine eğitim gören öğrencilere yönelik kapsamlı bilgilerle hazırlanan bu kitap, zengin içeriği ile kültür tarihinin farklı alanlarında çalışanlara da her yönden yararlı olabilecek temel bir başvuru kaynağıdır.
Nezih Başgelen