Hoca Kadri Efendinin Parlamentosu

Fikirleri nedeniyle Paris'e sürülen dönemin aydınlarından Hoca Kadri Efendi, orada "Sarayih" (1910) adlı bir kitap yayımlatır. Bu kitapta Mustafa Kemal Atatürk'ün ileride gerçekleştireceği devrimlerin hemen hemen hepsi önerilmektedir. Söz konusu eserde, yine Mustafa Kemal'in Ankara'da kurduğu Meclis'in yapısı ve özelliklerine dair paralel düşünceler bulunmaktadır.
Yılların bilim adamı, ülkemizde sosyolojinin duayenlerinden Prof. Cahit Tanyol, bu benzerlikleri ortaya koyarken, ortak sağduyunun doğrularda şaşmazlığına dikkati çekiyor.
Tanyol, bu kitapla tarihin sayfaları arasında önemli bir olayı, önemli bir Türk düşünürünü günışığına çıkarıyor.
Hoca Kadri Efendi'nin öne sürdüğü yönetim biçimi 'partisiz parlamento'ya dayalıdır. Tanyol, bu idealist düşünürün siyaset etiği üzerine düşüncelerini aktarırken, bugüne gönderme yapıyor ve Hoca Kadri Efendi'nin fikirleri ışığında demokrasi ve parlamenter sistem ve o sistemin nasıl yapılandırılacağı üzerine tekrar düşünmemiz gerektiğine işaret ediyor.