Kafkas Yollarında İki Komite İki Kıtal

Enver Paşa, Cemal Paşa ve Atatürk gibi Harbiyeliler neslinden olan Ahmet Refik (Altınay), uzun yıllar Osmanlı ordusunda subaylık ve Harbiye Mektebi tarih öğretmenliği yaptıktan sonra emekli olmuş ve ömrünü tarih araştırmaları yapmak ve yazmakla geçirmiştir. Arşiv vesikalarına dayalı akademik eserler ortaya koyduğu gibi, halka tarihi sevdiren akıcı bir üslupla çok sayıda makale ve eserler de kaleme almıştır. Kısaca o, kalemiyle üç nesle hizmet etmiştir. Kafkas Yollarında ve İki Komite İki Kıtal isimli iki eseri, aynı konuyu işleyen ve birbirini tamamlayan tek bir kitap gibidir. Birinci Dünya Harbi içinde, 1915 ve 1918 yıllarında yazarın bizzat gözlemlediği iki konu onun usta kalemiyle okuyucuya sunulmuştur. Kafkas Yollarında, Ermeni komitelerinin müslüman ahaliye yaptıkları katliamların tarihi bir belgesidir ve Trabzon, Gümüşhane, Erzincan, Erzurum, Kars, Ardahan, Artvin ve Batum'a kadar uzanan yolculuğun izlenimleridir. İttihat - Terakki'nin kurduğu Teşkilat-ı Mahsusa ile Ermeni komitecilerinin karşılıklı vuruşmaları sonunda ortaya çıkan "Tehcir" sürgünü ise diğer kitabının konusu oluşturur. 1919 Mütareke İstanbul'unda at izinin it izine karıştığı ve Osmanlı'nın ipinin çekilmeye çalışıldığı bir dönemde yayınlanan bu iki kitap, hem ittihatçıları en zor zamanlarında arkadan vurmuş, hem de Ahmet Refik'i çelişkiye düşürmüştür.