Mevlana Düşüncesinde Tanrı-Evren İlişkisi

Tanrı-evren ilişkisi, geçmişten günümüze kadar birçok düşünürün dikkatini çekmiş ve bir sorun olarak ele alınmıştır. Bu hususta yapılan bilimsel çalışmalar dikkate alındığında, birçok tartışma öne sürülmüş ve sonuç verici birtakım delil ve doktrinler geliştirilmiştir. Bazı düşünürler, yalnızca Tanrı'yı odak noktası belirleyerek evreni izah etmeye çalışmış, bazıları ise evreni merkeze koyarak Tanrı'nın varlığını ifade etmeye çalışmışlardır. Mevlânâ, Tanrı-evren ilişkisi konusunda görüşlerini öne süren düşünürlerden biridir. O, anılan hususta Tanrı ile evren arasında mutlak bir ilişkiye dikkat çeker, Tanrı ve aşk kavramını odak noktası olarak belirler ve evrenin yaratılış nedenini temelde Tanrı'nın, kendi varlığını bildirmek istemesi olarak kabul eder. Bu meyanda Mevlânâ'nın Tanrı, evren ve Tanrı evren ilişkisi konularında temel yaklaşımları, argümanları, gerekçeleri, dayanakları ve dinamikleri ortaya konulması amaçlanmıştır. Mevlânâ'nın Tanrı'nın evren ve içindeki varlıklarla uyum içinde olacak şekilde açıklayıcı değeri yüksek düşünceler ürettiği görülür. Birbiriyle uyumlu söz konusu düşünceler içinde; bu çalışmada özlü bir şekilde ifade edilmeye çalışıldığı kadarıyla, Tanrı konusunda; Tanrı'nın aşkın ve içkin olduğu gerekçesiyle panenteistik bir ulûhiyet anlayışa, Tanrı'nın varlığı hususunda aşk kavramının işlevine, a priori ve a posteriori delillere ve sıfatlar konusuna dikkat çekilirken, evren konusunda; evrenin yaratılışı, oluşumu, sınıflandırılması ve içindeki varlıkların Tanrı'nın dilemesi ve emriyle meydana geldiği ve Tanrı-evren ilişkisi konusunda ise aşk kavramının çözümlemesi, aşka atıfla felsefe problemlerini çözmenin önemi, aşk Tanrı'sına giden yol, aşkı yaşamak ve aşkın olgunlaştırıcı yönü, aşk kavramının yanında güzellik kavramının değeri ile işlevi, Tanrı-aşk ilişkisi, aşk-güzellik ilişkisi ve bu kavramların evren ile ilişkisi, aşkta Tanrı'yı ve evreni tanıma, Tanrı'da aşkı ve evreni bilme, Tanrı'yla bütünleşme gibi konular yer alır.

Mevlânâ'nın eserlerine özel atıfla, bu çalışmamızda bir yandan çağları aşan bir düşünür olan Mevlânâ'nın Tanrı, evren ve Tanrı-evren ilişkisi konularındaki yaklaşımının özünü, özgünlüğünü, değerini ve önemini, öte yandan bu konulardaki düşüncenin seyrini anlatmaya, böylelikle de düşünce tarihi alanına yeni bir çalışmayla katkı sağlamaya çalıştık.