Mustafa Çokay: Türkistan Bağımsızlık Mücadelesine Adanmış Bir Ömür

Mustafa Çokay, mütevazi kişiliğine rağmen Türkistan Milli Hareketi'nin eşsiz lideri olarak Türkistan bağımsızlık hareketini yeni bir aşamaya yükseltmiş, onu örgütsel olarak temellendirmiş, maksat ve hedeflerini, strateji ve taktiğini belirlemiştir. Mustafa Çokay'ın devlet adamlığı, bugün bile güncelliğini koruyan görüşleri, değerlendirmeleri, araştırmaları, nasihatleri, Kazakistan'ın gelişimine, genç nesli vatanperver ruhla eğitmeye hizmet etmektedir. M. Çokay'ın engin mirasının, Kazak ve tüm Türk halklarının paha biçilemez manevî hazinesi olarak nesilden nesle ulaşacağı kesindir. Mustafa Çokay, Rusya esaretindeki Türk halklarını birkaç asırdan beri bağlandıkları zincirlerden kurtarmak ve dünya ölçeğinde muteber bir devlet çatısı altında birleştirmek için her şeyden fedakârlık yapmış bir mücadele adamıdır. Her türlü zorluğa göğüs gererek, vatanına ve ülkesine hiçbir kar­şılık beklemeden hizmet etmesi, halkına duyduğu sonsuz saygıdan kaynaklanıyordu. Ona göre, güçlü milli şuur olmadan bağımsızlığa kavuşmak mümkün değildir. Mustafa Çokay, millet olgusunun ebediyen var olacağını kabul etme­yen, enternasyonalist ve kozmopolit akımları tamamen reddederek, “milliyetçilik fikri, halkların canı ve yüreğidir. Milletimiz yaşadıkça o da var olmaya devam edecektir,” demiştir. Türkistan'ın tarihinde muhacerette mücadele etme geleneği ol­mamasına rağmen M. Çokay; Türkiye, Afganistan, İran, Suudi Ara­bistan, Doğu Türkistan ve Avrupa ülkelerindeki Müslüman Türk muhacirlerini, bağımsızlık mücadelesi bayrağının altında toplaya­bilmişti. M. Çokay'ın yönettiği “Türkistan Milli Birliği” teşkilatı ile onun sesi olan Yaş Türkistan dergisi onların ideolojik ve manevi mer­kezi haline gelmiştir. Prof. Dr. Köşim Yesmagambetov tarafından kaleme alınan Mustafa Çokay -Türkistan Bağımsızlık Mücadelesine Adanmış Bir Ömür- kitabında, neredeyse bütün hayatı muhacerette geçmiş bu eşsiz mücadele adamının hayatını doğumundan vefatına kadar- yerli ve yabancı birinci el arşiv belgelerinden okuyacaksınız.