Nazariyat - İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi Sayı: 3 Ekim 2015

İstanbul'da, altı ayda bir Türkçe ve İngilizce dillerinde uluslararası hakemli bir dergi olarak yayımlanan Nazariyat'ın, Nisan 2015'te çıkan ikinci sayısının ardından üçüncü sayısı da araştırmacıların ilgisine sunuldu. İslam felsefesi, kelam, nazari tasavvuf ve bilim tarihi alanlarında özgün araştırma ürünlerine, metin neşirlerine ve kitap değerlendirmelerine yer veren Nazariyat'ın hedefi, İslam düşünce tarihindeki nazari geleneklerin, özel olarak da klasik sonrası döneme ait bilimsel birikimin keşfi, incelenmesi ve yeniden yorumlanmasına katkıda bulunmaktır.

Derginin bu sayısında İslam felsefesi ile ilgili iki özgün makalenin yanı sıra, Fahreddin er-Razi'ye ait daha önce yayımlanmamış bir eserin tahlil ve tahkiki yer almaktadır.

Ömer Türker'e ait olan ilk makalenin başlığı “Varlık Olmak Bakımından Varlık Üzerine Düşünmenin İmkanı: İslam Metafizik Geleneklerinden Hareketle Bir Analiz” şeklindedir. Türker çalışmasında, İslam'da düşünce geleneklerinden hareketle varlık olmak bakımından varlık hakkında konuşmanın, diğer deyişle metafizik bilginin imkanını göstermeyi amaçlamaktadır. Metafizik bilgiye yönelik eleştirileri kendine özgü bir yolla tahlil ederek, bu eleştirileri İbn Sina, Fahreddin Razi ve Sadreddin Konevi gibi isimlerden yola çıkarak cevaplamaya çalışan Türker, çağdaş dönemde itibarını kaybettiği düşünülen bir alanla ilgili tartışmaları yeniden masaya yatırmaya davet etmektedir. Türker'in bu makaledeki çabası, bir yönüyle çağdaş felsefi problemler karşısında İslam felsefesi birikiminin nasıl etkin bir şekilde tartışmaya dahil edilebileceğine başarılı bir örnek teşkil ediyor.

“Aristotelesçi Dunamisin Dönüşümü: İbn Sinacı Doğal İsti‘dad ve Teheyyu' Anlayışı Üzerine” başlıklı makalesinde İbrahim Halil Üçer, İbn Sinacı isti‘dad ve teheyyu' teorisinin, onun doğa felsefesinin en önemli unsurlarından biri olması ve Aristotelesçi dunamis (kuvve) anlayışına nispetle önemli yenilikler barındırmasına rağmen ikincil literatürde neredeyse hiç konu edinilmemiş olmasına işaret etmekte ve İbn Sinacı isti‘dat teorisinin Aristotelesçi dunamise nispetle ne tür dönüşümler gerçekleştirdiğini tartışmaktadır. Bunu yaparken Üçer, İbn Sina'nın isti‘dat ve teheyyu terimleriyle sadece yeni bir bilimsel bir jargona mı geçtiği yoksa bu terimleri kullanmasına neden olan yeni bir kavramsal çerçeveye mi sahip olduğu sorusunu sormakta ve bu soruya Aristoteles'in dunamis-heksis ayrımı, Afrodisiaslı İskender'in doğal güçler teorisi ve nihayet epitedeiotes teriminin Yeni-Eflatuncu şarihler elinde kazandığı anlamlarla karşılaştırmalı bir şekilde cevap vermektedir. Üçer'in makalesi, İbn Sina sisteminin karanlıkta kalmış yönlerinden birine ışık tutmakta ve İbn Sinacı doğal güçler teorisini tarihi-felsefi bağlamı içerisinde değerlendirme yönünde özgün bir teşebbüs olarak kendisini göstermektedir.

Derginin bu sayısında öne çıkan bir diğer çalışmada, Eşref Altaş, Fahreddin er-Razi'nin daha önce yayımlanmamış bir eserini ilk defa neşrederek kapsamlı bir analize tabi tutmaktadır. ele alan Altaş, “Fahreddin er-Razi'nin el-Cevherü'l-ferd Adlı Risalesinin Tahkiki ve Tahlili” başlıklı bu makalede, Razi'nin, atomculuğun lehinde ve aleyhinde ortaya koyduğu delilleri tartışmakta, onun atomculuk ile geometri arasındaki ilişki hakkında öne sürdüğü düşünceleri üzerinde durmaktadır. Bunun yanında Altaş, Razi'nin atomculuk karşısında sergilediği farklı tutumları kronolojik olarak göstererek onun fikri dönüşümünün izlerini sürmektedir. Razi çalışmalarına eşsiz bir katkı sağlayan bu makale, bir yandan Altaş'ın Razi külliyatını açığa çıkarma çabalarının devamı olarak kendisini gösterirken, diğer yandan Gazali sonrası doğa felsefesi çalışmalarını ileriye taşımaktadır.

Nazariyat'ın ikinci bölümü ise değerlendirme yazılarından oluşuyor. Bu sayıda değerlendirmelerine yer verilen kitaplar arasında; Frank Griffel'in değerlendirdiği, Yazeed Said'e ait Ghazali's Politics in Context; Damien Janos'un değerlendirdiği, Kaveh Niazi'ye ait Qutb al-Din al-Shirazi and the Configuration of the Heavens: A Comparison of Texts and Models; Eşref Altaş'ın değerlendirdiği, Ömer Mahir Alper'in hazırladığı Osmanlı Felsefesi: Seçme Metinler; Ercüment Asil'in değerlendiği, M. Alper Yalçınkaya'ya ait Learned Patriots: Debating Science, State, and Society in the Nineteenth-Century Ottoman Empire; Yoichi Isahaya'nın değerlendirdiği, Stephen P. Blake'in kaleme aldığı Time in Early Modern Islam: Calendar, Ceremony, and Chronology in the Safavid, Mughal and Ottoman Empires; Abdurrahman Atçıl'ın değerlendirdiği, Berat Açıl'ın editörlüğünde hazırlanan Osmanlı Kitap Kültürü: Carullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları ve nihayet Mehmet Zahit Tiryaki'nin değerlendirdiği, Jari Kaukua'na ait Self-Awareness in Islamic Philosophy: Avicenna and Beyond başlıklı kitaplar bulunuyor.

Nazarın bilginin kaynağına yönelen bir yakarış olduğu düşüncesiyle yola çıkan Nazariyat, İslam felsefesi, kelam, nazari tasavvuf ve bilimler tarihi alanındaki araştırmacıları, özgün araştırma ürünleriyle bu “yakarış”a katılmaya davet ediyor!