Osmanlı Belgelerinde Kafkasya - Savaş ve Sürgün 1

Tarih öncesi dönemlerden itibaren Kuzey Kafkasya halkları (Abhazlar, Çerkesler, Karaçaylar, Balkarlar, Osetler, Çeçen-İnguşlar ve Dağıstan halkları) anavatanları Kuzey Kafkasya'da kendilerine özgü toplumsal yapıları ile bağımsız bir şekilde varlıklarını sürdürmüşlerdir.

16. Yüzyıldan itibaren istilacı emellerle bölgeye inen Ruslar ile Kuzey Kafkasyalılar arasında yüzyıllar boyu sürecek yoğun bir savaş dönemi başlamıştır. 19. Yüzyıl başlarında daha da şiddetlenen bu mücadele maalesef Rusların 1864 yılında bölgeyi işgali ile sonuçlanmıştır. Yaşam alanlarını yok ederek her türlü insanlık dışı uygulamalar ve soykırımdan geri kalmayan Ruslar, Kuzey-Batı Kafkasların tamamına yakınını kapsayacak bir şekilde Kuzey Kafkasyalıları zorunlu göçe(sürgüne) tabi tutmuştur. Çok zor koşullarda cereyan eden Kuzey Kafkasyalıların bu büyük göç dalgaları yeni yaşam alanları oluşturacakları Osmanlı topraklarına gerçekleşmiştir.

Prof. Dr. Kemal Karpat, bu sürgünü "Tarihin en büyük cinayetlerinden biri" olarak nitelendirmiştir. Yine Sayın Karpat bu zorunlu göçle ilgili Kuzey Kafkasyalıları "Yer değiştirmeden ana topraklarında en uzun süre yaşamış bir halk" şeklinde tanımlamıştır. Karpat diğer bir değerlendirmesinde zorunlu göçe tabi tutulan Kuzey Kafkasyalıları "Tahmini 2 milyon olup ve bunlardan 600 bin ile 800 bininin denizde boğularak ve özellikle salgın hastalıklardan dolayı hayatlarını kaybettiğini" ifade etmiştir. Tarafsız bir bilim adamının ortaya koyduğu bu tespitler yaşanmış bir trajedinin vahametini açık bir şekilde ortaya koymaktadır.

Tarihi aydınlatmak şahitliklere dayalıdır. Yazılı belgeler bu şahitlikler içerisinde kuşkusuz en önemlilerindendir. Kuzey Kafkasyalılarla ilgili resmi belgeler içerisinde Kuzey Kafkasya menşeli olanlar sınırlıdır. Bununla beraber zengin Osmanlı arşivlerinin yanı sıra Rus, İran, İngiliz, Fransız, İtalyan, Gürcü arşiv belgeleri Kuzey Kafkasya tarihi bakımından çok önem arz etmektedirler.

Kafkas Vakfı olarak başlattığımız proje çerçevesinde Osmanlı arşivlerinde yaptığımız taramalar neticesinde Kafkasya ve Kuzey Kafkasyalılar ile ilgili var olduğunu tahmin ettiğimiz on binlerce belgeden beş bine yakınını temin ettik bu belgeler içerisinden seçtiğimiz ; Kuzey Kafkasya-Rus savaş süreci, Kuzey Kafkasya-Osmanlı ilişkileri, göç, Osmanlı topraklarında iskan ve diplomatik nitelikteki ilişkiler ile ilgili gördüğümüz 111 adet belgeyi günümüz Türkçesi ile sadeleştirerek araştırmacıların, ilgililerin ve okuyucuların dikkatine sunduk.