Osmanlı Devlet - Toplum İlişkisinde Şikayet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi (Ciltli)

Osmanlı Devletinde bulunan herkes, karşılaştığı herhangi bir haksızlığı şikâyetle iletme hakkına sahipti. Şikayet kabul eden birçok merci olmasına rağmen esasında bütün merciler padişah adına şildlyet dinliyor ve çözüm üretiyordu. Bu uygulama, Klasik İslam düşüncesinde saltanatın ve devletin varlığı ve devamlılığı açısından adalete hayati önem atfeden daire-i adliye anlayışın bir ürünüdür. Buna göre adil olma-yan bir hükümdar tebaasını. servetini, askerini ve dolayısıyla saltanat mı yitirir. Adalet temelli bu anlayış, İslam devletlerinde Divan-ı Mezalim adıyla zulmü engellemeye yönelik ihtisas kurumlarını doğurmuştur. Osmanlı Devleti bir mezalim divanı teşkil etmemişse de ahalinin şikiiyet hakkını kullandığı bu özel divanların fonksiyonu başta Divan-ı Hilmayun olmak üzere veziriazam divanları, eyalet ve saneak dis anları ile kadı mahkemelerine nakletmiştir. Böylelikle Osmanlı Devletinde şıkâyet hakkının kullanımı için başvuru mercinin sayısı artırılmış ve bu hakkın daha yaygın ve etkin bir şekilde kullanımına imkim tanınmıştır Şikâyetçiler: arzuhal vasıtasıyla, bizzat Divan huzurunda sözlü bir şekilde yahut da kadı arzıyla şikâyetlerini formel bir şekilde Divan-ı Ilümayun'a iletmesini bildikleri gibi edebiyat ve tarikat türü vasıtalarla da informel yöntemleri kullanarak şikâyetlerinin yetkili mercilere ulaşmasını sağlamışlardır. Ayrıca Osmanlı Dınleti'mle şikâyet iletim kanalları olabildiğince geniş tutulduğu gibi bu kanallar savaşta-barıta sürekli açık tutularak da mekanizmanın işleyişinin her daim ve her vasıtayla sağlanması mümkün kılınmıştır. Devlet en başından beri kurguladığı şikayet mekanizmasına zulmü önlemek, zuliim gerçekleştirse telafii etmek. taşrada icra edilentümidari, tüm idari, mali askeri ve hukuki faaliyetleri denetle.mek, mahkeme kararlarını kontrol etmek, hukukun yeniden üretimi ile toplumsal, ekonomik ve siyasal devamlılığa katkı sağlamak gibi işlevler yüklemiştir. Şikâyet mekanizmasının ürünü olan ve Divan-ı I lümayun tarafından tutulan şikâyet defterleri çok çeşitli konularl şikâyetleri ihtiva etmektedir. Bu çalışmada incelenen defterlerdeki şikayetler: adli yargı meseleleri, vergi, vakıf vc savaş ana başlıkları altında tasnif edilmiştir. Bu başlıklar altında: şikâyetlerin gerekçeleri. şik:iyet süreçleri, Divan-ı llümayun'un bu sorunlara ne tür çözümler ürettiği ve çözümleri hangiargümanlarla sağladığı üzerinde durulmuştur.