Nurettin Paşa ve Tarihi Gerçekler

Nureddin Paşa, bilhassa Birinci Dünya Savaşı esnâsında İngilizlerin Basra Körfezi'nden karaya asker çıkararak Irak topraklarını istilâ etmeye başlaması üzerine açılan Irak cephesi Umum Komutanlığı sırasında yaptığı hizmetler ile isminden söz ettirmeye başlamıştır. Nureddin Paşa Selmân-ı Pâk ve Kût'ül Âmare savaşları neticesinde İngiliz ordusunun beşte birlik bir bölümünü imhâ edip, Bağdat Hahambaşısı Brohim İsaşar'ın Padişahı tebrik etmesi ve Karl Pollak'ın Avusturya'nın Raihenberg şehrinde Dahiliye Nazırı Talat Paşa'ya tebrik göndermesine sebep olmuştur. Ayrıca, Irak cephesinde ön plânda tutulmaya çalışılan Alman menfaatleri karşısında Osmanlı menfaatlerini ön plânda tuttuğu için, maalesef görevden alınmıştır. Bu husus çok ibret verici olmasının yanında, gerçeği bilen Türk insanının Nureddin Paşa'ya karşı sevgi beslemesine vesile olmuştur.

Nureddin Paşa, Anadolu topraklarını istilâ eden itilâf devletlerinin düzenli ordusuna karşı kurulan Türk ordusunu takviye etmek ve bu kritik ortamda iç düzeni bozmak ve mevcut yönetimi iç işleriyle uğraştırmak için çıkarılan ayaklanmaları bastırmak maksadıyla kurulan Merkez Ordusu'nun kuruluşu ve kuruluş maksatlarının yerine getirilmesinde oldukça başarılı olmuştur. Bilhassa Pontus-Rum ve Koçkiri ayaklanmalarının sebeplerini ortadan kaldırıcı ve bu nevî ayaklanmaların bir daha meydana gelmemesi için öne sürdüğü tekliflerdeki haklılığı, daha sonra zuhur eden bu nevî hareketler Nureddin Paşa'yı haklı çıkarmıştır.

Konu üç bölüm altında incelenerek, meseleler zamanın atmosferi içinde değerlendirlip, prensip olarak objektif olmaya ve sözü vesikalara bırakmaya çalışılmıştır. Hiçbir konu, yorum ve sonuç, belge haricinde değildir. Belge yetersizliği görülen konular ise tamamen okuyucuya bırakılmıştır. Belgeler Osmanlıca olduğundan; transkrip usûlüne sâdık kalmaya çalışılmıştır.